Tindakan calon bebas, Naomi @ Neomi Francis, yang memfailkan semakan kehakiman bagi mencabar kemenangan Datuk Masidi Manjun di DUN Karanaan terus menimbulkan persoalan besar, bukan sahaja dari sudut politik, malah dari sudut undang-undang pilihan raya itu sendiri.

Dalam Pilihan Raya Negeri Sabah ke-17, Naomi hanya memperoleh 115 undi, jumlah paling rendah antara semua calon. Sebaliknya, Datuk Masidi Manjun (GRS) menang besar dengan 7,081 undi, mengatasi pesaing terdekatnya dengan majoriti 5,361 undi. Calon BN dan STAR pula masing-masing memperoleh lebih 1,500 undi, namun tidak seorang pun daripada mereka memfailkan sebarang tindakan undang-undang.

Namun Naomi memilih jalan berbeza apabila memfailkan semakan kehakiman, satu langkah yang kini dipersoalkan oleh pemerhati undang-undang kerana didakwa tidak selaras dengan kerangka perundangan pilihan raya negara.

Fail semakan kehakiman, bukan petisyen pilihan raya

Berdasarkan dokumen mahkamah yang dilihat media, permohonan tersebut difailkan pada 26 Disember 2025 dan ditetapkan untuk sebutan pada 4 Februari 2026 di hadapan Hakim Mahkamah Tinggi Kota Kinabalu, Alexander Siew How Wai.

Dalam permohonan itu, Naomi menamakan Suruhanjaya Pilihan Raya (SPR) dan Datuk Masidi Manjun sebagai responden, serta memohon mahkamah:

• membatalkan pengisytiharan keputusan kemenangan Masidi, dan
• mengarahkan satu pilihan raya baharu diadakan di DUN Karanaan.

Namun, yang menjadi persoalan besar ialah kaedah undang-undang yang digunakan.

Mengikut undang-undang Malaysia, keputusan pilihan raya hanya boleh dicabar melalui petisyen pilihan raya, sebagaimana diperuntukkan di bawah Election Offences Act 1954. Undang-undang ini secara khusus menetapkan bahawa sebarang pertikaian terhadap keputusan pilihan raya mesti dibuat melalui petisyen dalam tempoh masa tertentu dan mengikut prosedur ketat.

Sebaliknya, Naomi memilih untuk memfailkan semakan kehakiman, bukan petisyen.

Semakan kehakiman tidak boleh gantikan petisyen

Dalam pelbagai rujukan undang-undang dan penulisan guaman, termasuk analisis firma guaman serta laporan media arus perdana, ditegaskan bahawa:

“Cabaran terhadap keputusan pilihan raya tidak boleh dibuat melalui saman sivil atau semakan kehakiman, sebaliknya mesti melalui petisyen pilihan raya.”

Mahkamah sebelum ini juga telah memutuskan bahawa mahkamah sivil tidak mempunyai bidang kuasa untuk membatalkan keputusan pilihan raya melalui tindakan biasa, kerana undang-undang telah menyediakan mekanisme khas.

Mahkamah di Malaysia telah berulang kali menegaskan bahawa sebarang cabaran terhadap keputusan pilihan raya hanya boleh dibuat melalui petisyen pilihan raya, bukan melalui semakan kehakiman. Prinsip ini terpakai walaupun dakwaan melibatkan isu serius seperti salah guna kuasa, ketidakadilan proses atau penyelewengan. Oleh itu, permohonan semakan kehakiman yang menyentuh keputusan pilihan raya akan ditolak secara awal kerana mahkamah tidak mempunyai bidang kuasa, memandangkan undang-undang telah menyediakan mekanisme khas melalui petisyen di bawah Akta Kesalahan Pilihan Raya 1954.

Antara contoh jelas ialah kes Harun Idris v SPR, Datuk Seri Anwar Ibrahim v SPR (2004) dan Mohd Ezam Mohd Nor v SPR, di mana mahkamah memutuskan bahawa cabaran terhadap keputusan atau proses pilihan raya mesti dibuat melalui petisyen, bukan semakan kehakiman. Dalam beberapa kes selepas PRU14, calon-calon yang cuba mencabar keputusan atas alasan ketidakseimbangan media atau salah guna jentera kerajaan juga gagal, apabila mahkamah menolak permohonan mereka dan menegaskan prinsip sama: “fail petisyen, bukan semakan kehakiman.”

Semakan kehakiman lazimnya hanya terpakai untuk mencabar:

• keputusan pentadbiran,
• kegagalan prosedur,
• atau tindakan badan awam yang bercanggah undang-undang,tetapi bukan untuk menggantikan petisyen pilihan raya yang bertujuan membatalkan keputusan undi rakyat.

Oleh itu, tindakan Naomi ini berisiko dilihat sebagai satu bentuk penyalahgunaan proses mahkamah (abuse of process).

Dakwaan rasuah tanpa bukti langsung terhadap Masidi

Dalam afidavit sokongan, Naomi mendakwa berlaku “amalan rasuah yang meluas” semasa kempen, termasuk:

• pemberian wang tunai antara RM100 hingga RM200,
• dakwaan berlaku di beberapa lokaliti,
• dakwaan individu tertentu mengaku sebagai ejen kempen,
• dakwaan wang itu kononnya “amanah daripada Datuk Masidi”.

Namun, dokumen tersebut tidak mengemukakan bukti langsung bahawa Datuk Masidi sendiri memberi, mengarahkan atau mengetahui pemberian wang tersebut.

Dalam konteks undang-undang pilihan raya, seseorang tidak boleh dipertanggungjawabkan hanya kerana pihak lain mendakwa dirinya sebagai “ejen”, kecuali wujud bukti kukuh arahan, pengetahuan atau penglibatan langsung calon.

Hakikat ini menjadikan dakwaan tersebut sangat lemah dari sudut perundangan.

Undi paling rendah, tetapi mahu batalkan mandat rakyat

Lebih mengundang kritikan, Naomi hanya memperoleh 115 undi, jauh ketinggalan berbanding calon-calon lain. Namun beliau cuba menggunakan mahkamah untuk membatalkan keputusan yang dibuat oleh ribuan pengundi.

Pemerhati politik menyifatkan keadaan ini sebagai bercanggah dengan semangat demokrasi kerana:

• calon yang kalah besar cuba membatalkan mandat rakyat,
• calon lain dengan undi jauh lebih tinggi tidak membuat sebarang cabaran,
• proses mahkamah digunakan sebagai jalan pintas politik.

Jika pendekatan seperti ini diterima, ia boleh membuka ruang kepada mana-mana calon yang kalah teruk untuk memfailkan saman dan mengganggu kestabilan sistem pilihan raya negara.

Rekod lampau: pernah saman PBT kerana enggan patuhi peraturan vaksin

Nama Naomi juga pernah muncul sebelum ini apabila beliau memfailkan semakan kehakiman terhadap Majlis Daerah Ranau, selepas enggan mematuhi peraturan vaksinasi COVID-19 yang dikenakan terhadap peniaga.

Ketika itu, beliau mendakwa tindakan pihak berkuasa tempatan melanggar hak perlembagaan, walaupun peraturan tersebut dilaksanakan sebagai sebahagian dasar kesihatan awam.

Corak ini menunjukkan kecenderungan menggunakan tindakan mahkamah sebagai alat mencabar keputusan pihak berkuasa, walaupun asas perundangan sering dipertikaikan.

Walaupun setiap warganegara berhak mendapatkan keadilan melalui mahkamah, undang-undang pilihan raya Malaysia telah menetapkan laluan yang jelas dan khusus untuk mencabar keputusan pilihan raya.

Cubaan menggunakan semakan kehakiman menggantikan petisyen pilihan raya, lebih-lebih lagi oleh calon yang hanya memperoleh 115 undi, boleh dilihat sebagai penyalahgunaan proses mahkamah dan percubaan menafikan mandat rakyat secara tidak langsung.

Kes ini dijangka menjadi ujian penting sama ada mahkamah akan mengekalkan prinsip bahawa keputusan pilihan raya hanya boleh dicabar melalui mekanisme yang diperuntukkan undang-undang — bukan melalui saman sivil biasa.